البته باید به این نکته توجه داشت که در تحقیق روش را با تکنیک اشتباه نگیریم. تکنیک یعنی وسایل و ابزار. ممکن است روش یا شیوه بررسی باشد و تکنیک آن مصاحبه. ممکن است شیوه مشاهده باشد و ابزار یا تکنیک آن دوربین.
تحقیق در لغت به معنی جستجو کندوکاو و پژوهش است تا فرد را به گمشده مورد نظر برساند. این گمشده همان سوالات شکل گرفته در ذهن فرد است.
روش تحقیق، روش قابل اطمینان برای دستیابی به شناخت به عنوان عنصر اساسی دانش است.
روش شناسی تحقیق (Methodology) عبارت است از مطالعه مجموعه اصول و قوانین و کندوکاوهایی که ما را به شناخت علمی هدایت می کند. شناخت در علوم اجتماعی به معنای آگاهی پیدا کردن از جوانب خاص یک پدیده بطور واقعی است. و علم یعنی مطالعه واقعیت. واقعیت عبارت است از هر چیزی یا پدیده ای که قابل لمس و حس کردن است. بنابراین روش شناسی تحقیق کاری علمی بر مبنای واقعیت شناسی است.
واقعیت هایی که به وضعیت و شرایط صفات بیرونی انسانها مثل نحوه لباس پوشیدن و غذاخوردن و قیافه آنها و به ویژگی درونی آدمها مثل گرایش، احساسات، تعصبات و تعلقات و نیز عواملی که موجب بروز تغییرات ظاهری و پدیده های مختلف می شود و همچنین چگونگی کنش متقابل اجتماعی و نحوه مشارکت مردم در یک عمل اجتماعی مربوط می شود.
انواع روش تحقیق میدانی، کتابخانه ای، تحلیل محتوا و منوگرافی است.
مطالعات کتابخانه ای: موضوعات مورد مطالعه در دسترس محقق قرار ندارد و غالبا به گذشته دور یا نزدیک مربوط می شود. به همین دلیل اصطلاح مطالعات کتابخانه ای را مترادف با مطالعات تاریخی به کار می برند.
مونوگرافی یا تک نگاری: یکی از شیوه هایی است که در روش ژرفایی برای مطالعه جوامع محدود بکار می رود. تک نگاری توصیفی ژرف و همه جانبه از یک خانواده و یک روستا یا یک طایفه است. در تک نگاری اوضاع اجتماعی، اقتصادی، جمعیتی و فرهنگی، نهادها و هنجارها و بطور کلی همه جزئیات زندگی مردم روستا مورد بررسی قرار می گیرد.
در مطالعات اجتماعی از دو روش استفاده می شود. 1- ژرفانگر که خاص مطالعات مردم شناسی است و پهنانگر که در مطالعات جامعه شناسی بکار می رود.
در مطالعات علمی و تحلیلی که مبتنی برفرضیه است، سعی بر آن است که فرضیه ارائه شده را در بوته آزمایش قرار داده و آن را اثبات کنیم. البته امکان دارد که فرضیه در جریان تحقیق باطل شود.
در مطالعات توصیفی نوعی جمع آوری آمار و ارقام و اطلاعات در باره جامعه مورد نظر است. مطالعاتی که تنها به منظور شناخت و جمع آوری اطلاعات انجام می گیرند، مطالعه اکتشافی یا توصیفی هستند و مطالعاتی که با فرضیه آغاز شده و پس از طی مراحل تحقیق به تئوری می رسند مطالعات تحلیلی هستند.
در مطالعات میدانی ، تحقیقاتی است که موضوع مورد مطالعه در اختیار محقق قرار داشته باشد به آن دسترسی داشته باشد. به عبارتی ارتباط مستقیم و رویاروی محقق با پدیده های مورد مطالعه است.
مقایسه:
تحقیق اکتشافی ارتباط بین پدیده ها را بررسی می کند.
تحقیق توصیفی به دنبال چگونگی ارتباط بین پدیده هاست.
تحقیق علمی یا تبیینی به دنبال چرایی ارتباط بین پدیده هاست.
تحلیل محتوا: نوعی تکنیک پژوهش است که برای توصیف عینی، منظم و تا حد ممکن کمّی محتوای ارتباطات با هدف نهایی تفسیر داده ها به کار می رود.
دکتر معتمدنژاد: «تجزیه و تحلیل محتوا، تکنیک تحقیقی است که برای تشریح عینی، منظم و مقداری محتوای آشکار ارتباطات بکار می رود.»
تحلیل محتوا به عنوان یک روش عبارت است از شناخت و برجسته ساختن محورها یا خطوط اصلی یک متن یا متون مکتوب، یک یا مجموعه ای از سخنرانی ها، تصاویر، نوارها و غیره...
بهرحال انتخاب روش از این نظر اهمیت دارد که هر روش دارای مجموعه از فنون و ابزار است.
