موضوع: تاثیر روزه بر میزان یادگیری
عنوان: بررسی تاثیر روزه بر میزان یادگیری دختران در مقطع چهارم و پنجم ابتدایی در دو ماه رمضان و ذی القعده در سال 1386
مقدمه
روزه گرفتن، نوعی تمرین گرسنگی به صورت داوطلبانه است که افراد روزه دار، برای مدت معین چیزی نمی خورند و نمی آشامند. از نتایج بارز روزه برانگیختن حس همدردی نسبت به مستمندان و همنوعان تنگدست و آموزش صبر و پایداری در برابر ناملایمات زندگی است. آنانکه زندگی آسوده ای دارند و رنج فقر و طعم گرسنگی را نچشیده اند، ممکن است از حال مستمندان غافل بمانند. اما روزه وسیله ای است که آنان را از غفلت می رهاند و رنج مستمندان را به یاد آنان می آورد تا به دستگیری فقیران همت گمارده و به درددل آنان برسند. ضمن اینکه صبر و پایداری خود را نیز مورد آزمایش قرار داده و آنها را تقویت می کنند.
آموختن از جمله مسائلی است که به صبر و پایداری نیاز مبرم دارد. ماه رمضان فرصت خوبی برای سنجش پایداری و تمرین نونهالان محصلی است که به سن تکلیف رسیده اند. همانگونه که می دانیم دختران در 9 سالگی به سن تکلیف می رسند و باید با فرارسیدن ماه رمضان روزه بگیرند. آنها می بایست مانند افراد بزرگسال از طلوع تا غروب آفتاب از خوردن و آشامیدن و هر آن چیزی که روزه را باطل می کند، امساک کنند. به خوبی پیداست که فرزندان با سنین 9 و 10 سال از نیرو و توان بدنی کمتری نسبت به بزرگسالان برخوردارند. این افراد شاید بتوانند روزه و گرسنگی و تشنگی را تحمل کنند، ولی آیا در فراگیری دروس مدرسه خود با مشکلی مواجه نخواهند شد؟ هر چند که در سالهای اخیر و به ویژه امسال تمهیدات خاصی مثل کم شدن ساعات حضور دانش آموزان در مدرسه، از سوی دولت برای مدارس در نظر گرفته شده بود، ولی حضور در مدرسه در حال روزه داری، حتی در همان ساعت اندک، چه تأثیری بر یادگیری این نونهالان دارد؟ و اگر تأثیر دارد میزان آن چقدر است؟
بیان مسأله
روزه در ماه مبارک رمضان بر همه مسلمین مکلف که بتوانند روزه بگیرند واجب است. دختران مسلمان با رسیدن به سن 9 سالگی مکلف می شوند و بنابراین روزه گرفتن بر آنها واجب می شود. اولین تأثیر روزه گرفتن و امساک از خوردن و آشامیدن بر شرایط فیزیولوژیکی بدن است. چرا که آشکارترین نیازهای انسان نیازهای فیزیولوژیکی هستند. انسان گرسنه از عهده هیچ کاری بر نمی آید مگر ابتدا مشکل گرسنگی خود را حل کند. توجه به این دسته از نیازها، به ویژه در کودکان، نخستین وظیفه معلمان و والدین است. دانش آموز گرسنه را با هیچ تدبیری نمی توان وادار کرد تا به درس و بحث معلم گوش فرا دهد.
اهمیت تحقیق در باره این موضوع آن هنگام بارز تر می گردد که بیاد آوریم موضوع تحقیق دریاره دختران در گروه سنی 9 تا 11 سال است. تاثیر غذا بر رشد و نمو جسمی نیز غیرقابل انکار است، لیکن در این تحقیق، منحصراً به بررسی تاثیر غذا بر میزان یادگیری اکتفا شده است.
غذا بر یادگیرى انسان ها تأثیر مى‌گذارد. در تحقیقات انجام گرفته توسط دکتر بونى اسپرینگ از دانشگاه تگزاس، او به این نتیجه رسیده است که صبحانه بیش از دیگر وعده‌هاى غذایى در یادگیری مؤثر است. بچه هایی که همراه صبحانه مقدار زیادى پروتئین مصرف مى‌کنند، بیش از آنهایی که غذاى غنى از کربوهیدراتها مصرف مى‌کنند در یادگیرى دروس موفقند».
یادگیری به عنوان یکی از اساسی ترین و ضروری ترین ابزار در زندگی انسان مطرح و نقش آن در همه صحنه‌های زندگی نمایان است .یادگیری بر رشد هیجانی، رشد شخصیتی و تعامل اجتماعی انسان و نیز در آموختن مهارتی خاص مانند مطالب درسی، نقش مهمی ایفا می کند.
یادگیری دانش آموزان در درسهای مختلف وقتی به صورت موفقیت ها یا شکست های پی در پی اندوخته می شوند به ایجاد تصوراتی در آنها نسبت به توانائیشان می انجامد و انگیزه آنها را در رابطه با یادگیری موضوع های مشابه جدید، تحت تأثیر قرار می دهد. اگر بپذیریم که غذا بر یادگیری انسانها تأثیر دارد، بررسی تأثیر روزه بر میزان یادگیری دختران در مقطع چهارم و پنجم ابتدایی ضروری به نظر می رسد.
اهمیت تحقیق
در دوره کودکی عوامل محیطی هنوز بر کودک اثر نگذاشته و فطرت اولیه او تا حد زیادی سالم و دست نخورده است. حضرت علی (ع) به فرزندش امام حسن(ع) فرمود: «قلب کودک مانند زمینی بی گیاه است. هر چه بر او عرضه شود، می پذیرد. به همین سبب، من پیش از این که قلب تو سخت شود و دلت مشغول گردد، به تأدیب تو اقدام کردم». بنابراین اگر کودک به چیزی عادت کند، به آسانی خلل پذیر نیست. زیرا مستحکم ترین احساسات عاطفی، روانی و اجتماعی در دوره خردسالی شکل می گیرد.
تربیت های کودکی تا حدود زیادی سرنوشت فکری، فرهنگی و عملی انسانی را در همه عمر رقم می زند. اگر دوره کودکی خام و ناقص سپری شود، دوره های بالاتر زندگی نیز خام و ناقص خواهد شد. در نتیجه زندگی آدمی نشاط، تحرک و امینت لازم را نخواهد داشت و او همیشه خود را نیازمند می بیند.
نیاز، به یک حالت کمبود یا نقصان در موجود زنده اشاره می کند و سائق به انرژی یا تمایل حاصل از نیاز گفته می شود. برای مثال ما به غذا نیاز داریم و این نیاز سائق گرسنگی را در ما ایجاد می کند. بر طبق نظریه های نیاز و سائق، وقتی موجود زنده احساس نیاز می کند، این احساس یک احساس ناخوشایند است و وقتی نیاز او ارضا می شود این حالت برای او یک حالت خوشایند است. نیاز انواع گوناگون دارد و روانشناسان مختلف برای نیازهای مختلف طبقه بندی های مختلفی دارند. در این طبقه بندی نیازهای فیزیولوژیکی یعنی نیاز به آب، غذا، حرارت مناسب و غیره در پایین ترین سطح قرار دارند. بعد از این نیازها، نیازهای مربوط به ایمنی که عبارتند از نیاز به داشتن محیطی امن و اجتماعی منظم و خالی از خطر، قرار دارند. ازآنجا که نیازهای مربوط به احساس امنیت، محبت و دوستی، عزت نفس و قدرشناسی در مراحل دوم تا چهارم نیازهای فرد هستند، اهمیت برطرف شدن نیازهای گرسنگی مشخص می شود.
هدفهای آموزشی بر حسب انواع مختلف یادگیری از ساده به پیچیده دسته بندی می شود. به نحوی که در این طبقه بندی یادگیری هر رفتار برای یادگیری رفتارهای سطح بالاتر پیش نیاز محسوب می شود.
پژوهشگران علم روانشناسی، یادگیری را از دیدگاههای مختلف مورد بررسی قرار داده اند. یافته های آنان در توجیه و تبیین پدیده های یادگیری، به نظریه های متفاوتی انجامیده است. نظریه های یادگیری بسیار متنوعند.
یکی از این نظریه ها، «یادگیری معنی دار کلامی[1]» نام دارد. این نظریه در اصل برای توجیه و تبیین مسایل یادگیری کلامی مربوط به مطالب درسی تدوین شده است. آزوبل این نظریه را در چندین اثر خود و به ویژه در کتاب «روانشناسی پرورشی با دید شناختی» معرفی کرده است.
برای آزوبل، هدف عمده روانشناسی پرورشی بررسی فرآیند یادگیری دروس است. به تعبیر خود او «هدف اصلی روانشناسی پرورشی پرداختن به ماهیت، شرایط، بازدهی و ارزشیابی یادگیری کلاسی است.» یکی از شرایط یادگیری، شرایط فیزیولوژیکی و گرسنگی است.
در ابتدا لازم است برای روشن شدن موضوع، نظر عده ای از محققین را که در رابطه با موضوع یادگیری و ارتباط آن با غذا تحقیقاتی انجام داده اند، ذکر و اهمیت موضوع مشخص شود.
متأسفانه بیشتر کودکان پیش از رفتن به مدرسه به جاى مصرف پروتئین ، بیشتر غذاهاى حاوى کربوهیدرات و بدون کالرى مصرف مى‌کنند. در عوض هنگام شام غذاى پر از پروتئین مى‌خورند که مانع خواب آنها نیز مى‌شود. این مطلب در ابتدا اهمیت غذا خوردن و تاثیر آن بر میزان یادگیری و سپس تاثیر مصرف مواد پروتئینی را بر میزان رشد کودکان نشان می دهد. سپس زمان مصرف مواد غذایی را برای ما می گوید که بهترین زمان برای مصرف غذا زمان صبحانه است که عملا در هنگام روزه گرفتن از بین میرود و زمان مصرف غذا به شب موکول شده که بدترین زمان برای مصرف غذاست. اصولا تغذیه سالم در هر سنی از اهمیت خاص خود برخوردار است.
کودکان پایه ابتدایى (۱۱ - ۷ سال) به پنج وعده پروتئین در روز نیاز دارند که باید در صبحانه و ناهار مصرف شود. منابع غذایى پروتئینى شامل مرغ ، تخم مرغ ، ماهى ، بنشن ها (عدس و لوبیا و ...) و سویا مى‌شود. رژیمهاى غذایى صرفاً گیاهى براى بچه‌ها توصیه نمى‌شود. زیرا توازن پروتئین در بدن بدون گوشت مشکل است. همچنین کودکان به اسیدهاى چرب اشباع نشده موجود در ماهى نیاز دارند. این چربیهاى اشباع نشده (مخصوصاً ماهیهایى که در آبهاى سرد هستند مانند ماهى آزاد) فوراً به سلولهاى مغز و دیگر اعضاى بدن مى‌رسند.
مهم‌ترین فعالیتی که پس از اجرای برنامه‌های آموزشی صورت می‌گیرد ارزیابی از دانش آموزان است. ارزیابی فرآیندی است که بوسیله آن میزان دستیابی به اهداف آموزشی برای معلم و شاگرد تعیین می‌شود. برای این که عملکرد دانش آموز بطور شایسته معین شود معلم بر اساس ملاکهای خاص خود و میزان تغییری که در رفتار شاگرد پدید آمده است داوری می‌کند. در واقع ارزیابی آخرین مرحله از فعالیتهای آموزشی معلم و تکمیل کننده سایر فعالیتهای اوست.
ارزشیابی عبارت است از سنجش عملکرد یادگیرندگان و مقایسه نتایج حاصل با هدفهای آموزشی از پیش تعیین شده، به منظور تصمیم گیری در این باره که آیا فعالیتهای آموزشی معلم و کوششهای یادگیری دانش آموزان یا دانشجویان به بازده مطلوب انجامیده است. ارزشیابی تنها به اجرای آزمون و اندازه گیری پیشرفت دانش آموزان در پایان دوره یا مبحث آموزشی منحصر نمی شود. چرا که ارزشیابی بهتر است به طور مستمر، هم در جریان آموزش و هم در پایان دوره آموزشی انجام پذیرد. هدف ارزشیابی ضمن آموزش، کسب اطلاع از نحوه یادگیری یادگیرندگان و تعیین نقاط قوت و ضعف یادگیری آنان و تشخیص مشکلات روش آموزشی احتمالی در رابطه با هدفهای مشخص و معین است. در این تحقیق می توان این ارزشیابی را به دو ماه رمضان و غیر رمضان در سال اختصاص داد که قطعاً به رد یا تایید فرضیه های تحقیق می انجامد.
ضرورت تحقیق
قابلیت ها و استعداد های وجودی کودک نعمت های الهی است که به او اعطا شده است. اگر برنامه ریزان، معلمان و مربیان و والدین و سایر مسئولان تربیتی به این مهم توجه نکنند و موجبات معطل ماندن یا انحراف مسیر رشد و کمال کودک را فراهم آورند، کفران نعمت کرده اند.
از طرفی تربیت کودک، به نوعی به تربیت جامعه مربوط می شود. چون جامعه چیزی جز ترکیب و پیوند افکار و عقاید و تمایلات، روحیات و عواطف انسان ها نیست.
حضرت امام (ره) در فرمایشات خود تعبیر جدیدی در مورد کودک داشتند. ایشان تعبیر «جدید العهد بودن کودک» را بیان کردند. کودک در عهد تکوینی ای که بین انسان و خدا بسته شده، وفادارترین انسان هاست. آن عهد همان عبادت خداوندست.
خداگرا بارآوردن کودکان اساسی ترین هدف تربیتی است. اگر این هدف محقق شود، هدف های دیگر ثمر می دهد در غیر این صورت هر مقصد آموزشی، مقصدی کم ثمر خواهد بود.
ما می خواهیم کودکان خود را در دوره ابتدایی، صاحب روحی لطیف سازیم تا از طریق رابطه او با خود، جهان پیرامون و خداوند، به صورتی عاطفی، عرفانی، لطیف و زیبا برقرار شود. ولی گاهی روشی که انتخاب می کنیم به دلیل خشک بودن، نداشتن انعطاف و تنوع، ما را به هدفی که داریم نمی رساند و این نه تنها به هدف تربیتی ما آسیب می زند بلکه باعث می شود احساس و عاطفه و ارزش های کودک نیز دستخوش تغییرات و آسیب های نامطلوب شود .
تربیت دینی آن جنبه از تربیت است که کودکان و نوجوانان را با وظایف و شرایع دینی آشنا می کند، مبانی اعتقادی را در آنان رشد می دهد، آنان را پای بند به اصول و عامل به فروع بار می آورد و فطرت الهی و انسانی را در آنان بارور می کند.
معلمی که ترس از خداوند را در ذهن شاگرد بارور می سازد و رابطه ساده و صمیمانه یک کودک خدا دوست را با خالق، با ترس و دلهره از مجازات و عقوبت توام می کند، اولین آسیب را به تربیت دینی او می زند. آسیب دیگری که در تربیت دینی به چشم می خورد این است که بیشتر فعالیت ها، دانش آموز محور نیست. به طور کلی به این دلیل که دانش آموز به طور فعال و پیوسته در فرآیند تغییر و تحول مشارکت ندارد، می توان چنین استنباط کرد که این تغییرات به سبب تحمیلی بودن ناپایدار است. درحالی که اگر فرآیند با مشارکت خود دانش آموز باشد تغییرات دائمی و پایدار خواهد شد. بخصوص برای کودکان دبستانی که فعال ترند. یکی از این انواع این مشارکت های دینی، روزه گرفتن کودکان به ویژه دختران مکلف در ماه رمضان است.
این تحقیق به دلیل گستردگی موضوع بادگیری، سعی خود را بر رابطه میان یادگیری و غذا خوردن گذاشته و باز هم برای محدود تر کردن موضوع به بررسی موضوع یادگیری و روزه دختران 9 الی 11 ساله پرداخته است، زیرا دختران در این سن به گفته پزشکان علاوه بر این که در ابتدای سن بلوغ قرار گرفته و از لحاظ فیزیولوژیکی نیاز بیشتری به غذا و تغذیه خوب دارند، از طرفی به سن تکلیف رسیده و روزه گرفتن بر آنها واجب است. به گفته محققان رابطه مستقیم میان یادگیری و غذا خوردن وجود دارد و باتوجه به اهمیت موضوع یادگیری در زندگی انسان مخضوصا کودکان و بالاخص دختران 9 الی 11 ساله که با وجوب روزه و در پی آن گرسنگی طولانی مدت روزانه در این ماه روبرو می شوند، ضرورت آوردن یک رژیم غذایی خوب برای آنها احساس می شود.
اهداف تحقیق
هدف اصلی تحقیق: بررسی تأثیر روزه بر میزان یادگیری دختران در مقطع تحصیلی چهارم و پنجم ابتدایی
اهداف فرعی این تحقیق عبارتند از:
1- بررسی تأثیر روزه بر میزان یادگیری دروس منطقی در دختران این مقطع دبستانی
2- بررسی تأثیر روزه بر میزان یادگیری دروس تجربی در دختران این مقطع دبستانی
3- بررسی تأثیر روزه بر میزان یادگیری دروسی که نیاز به خلاقیت دارند
4- بررسی تأثیر روزه بر میزان یادگیری دانش آموزانی که عادت به خوردن صبحانه در ماههایی غیر از ماه رمضان دارند.
فرضیه های تحقیق
1. روزه گرفتن بر یادگیری دروس در دختران مکلف مقطع چهارم و پنجم ابتدایی تأثیر منفی دارد
2. میزان یادگیری دروس منطقی برای دختران مکلف روزه دار در ماه رمضان کمتر از ماه های دیگر سال است
3. میزان یادگیری دروس تجربی برای دختران مکلف روزه دار در ماه رمضان کمتر از ماه های دیگر سال است
4. میزان یادگیری دروس خلاقانه برای دختران مکلف روزه دار در ماه رمضان کمتر از ماه های دیگر سال است
5. دانش آموزان دختر مقطع چهارم و پنجم ابتدایی مکلف، تمایلی به روزه گرفتن ندارند
پرسش های تحقیق
1- آیا دختران مکلف در مقطع چهارم و پنجم دبستان تمایلی به روزه گرفتن در ماه رمضان دارند؟
2- آیا می توان از تاثیر منفی روزه بر دختران به سن تکلیف رسیده مقطع چهارم و پنجم ابتدایی کم کرد ؟
3- چگونه می توان از تاثیر منفی روزه یر دختران روزه دار به سن تکلیف رسیده مقطع چهارم و پنجم ابتدایی کم کرد ؟
4- آیا روزه بر میزان یادگیری دروس منطقی برای دختران مکلف روزه دار مقطع چهارم و پنجم ابتدایی تأثیر دارد؟
5- آیا روزه بر میزان یادگیری دروس خلاقانه برای دختران مکلف روزه دار مقطع چهارم و پنجم ابتدایی تأثیر دارد؟
6- آیا روزه بر میزان یادگیری دروس تجربی برای دختران مکلف روزه دار مقطع چهارم و پنجم ابتدایی تأثیر دارد؟
پیشینة تحقیق
در ماه رمضان سال گذشته یک تحقیق گسترده روی 337 دختر دانش آموز روزه دار تهرانی انجام شد. در این بررسی دختران دانش آموز تهرانی که در سنین 8 تا 13 سال قرار داشتند و قصد داشتند ماه مبارک رمضان را روزه بگیرند در چهار مرحله فراخوانده شدند. این مراحل عبارت بودند از: یک هفته قبل از شروع ماه رمضان، هفته دوم و چهارم رمضان و یک ماه پس از پایان ماه رمضان. در هر مرحله شکایات آنها پرسش و ثبت می‌شد، شاخص های تن‌سنجی اندازه‌گیری و خون‌گیری جهت بررسی قند و چربیهای خون و برخی از هورمونها به عمل می‌آمد.
اما این افراد هنوز در رده سنی کودکان بوده و این مشکل تا 13 سالگی که مرحله ابتدایی نوجوانی را طی می‌کنند ادامه دارد، زیرا مراحل بلوغ در این سنین تکمیل می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد که در پیدایش عوارض گرسنگی باید به سن روزه گیران، جنس آنها، وضعیت تغذیه، وضعیت هورمونی و کارکرد اعضای حیاتی توجه داشت. در تحقیقات گذشته نشان داده شده است که شدت هیپوگلیسمی ناشی از گرسنگی تجربی ممتد در زنان بیش از مردان است وکودکان کوچکتر قدرت کمتری در هموستاز گلوکز داشته و کاهش قندخون در اثر گرسنگی ممتد در اطفال حتی تا سطح 40 میلی گرم در صد میلی لیتر گزارش شده است.
روش گردآوری اطلاعات :
تهیه و تنظیم پرسشنامه و استفاده از روش میدانی، (پرسش از مدارس بر اساس نمونه گیری در مناطق 22 گانه تهران)
تجزیه و تحلیل داده ها:
ورود اطلاعات یه spss وتهیه جداول آماری یک بعدی، دو بعدی و سه بعدی با توصیف و تحلیل جداول و ارائه نمودار .